GOTALK: Kinder- en jongerenparticipatie versterken door de pedagogiek van het luisteren

Hoewel kinderparticipatie in veel scholen en organisaties met de beste bedoelingen wordt georganiseerd, blijven er kinderen die niet gehoord worden of geen kans krijgen om mee te doen. Hun ideeën worden niet altijd serieus genomen, waardoor beleidsmakers hun stem nog te weinig meenemen.

Het Europese onderzoeksproject GOTALK (2023–2025) wilde hier verandering in brengen. Onderzoekers uit Pedagogie in Praktijk gingen samen met scholen (zowel basis als secundair) in Vlaanderen en Noord-Italië op zoek naar manieren om participatie van kinderen en jongeren duurzamer, inclusiever en betekenisvoller te maken.

“Participeren is belangrijk, omdat ik denk dat het cruciaal is om onze gedachten te delen. Tegelijkertijd is het ons recht om gehoord te worden.”
— leerling secundair onderwijs, Reggio Emilia

Van visie naar praktijk

GOTALK vertrok vanuit Artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag: elk kind heeft het recht om zijn of haar mening te geven en ernstig genomen te worden. Tijdens het project leerden we dat échte participatie niet ontstaat door een té vast stappenplan, maar door de voortdurende dialoog tussen visie en methode, tussen principes en praktijk.

Participatieve methoden zonder reflectie lopen het risico lege rituelen te worden;
principes zonder praktische vertaling lopen het risico niets meer dan slogans te zijn.

Het is precies in de voortdurende dialoog tussen visie en methode, tussen principes en praktijk, dat echte participatie haar kracht vindt. 

Dit vertaalde één van de scholen uit de pilots zo in hun visietekst:

“Een schooljaar is veel. Het is in die veelheid niet ondenkbaar dat je het hoofdpad verlaat en je je verliest op zijpaden. Door het schrijven van deze tekst proberen we de kern van de leerlingenraad te vatten. Zo is het eenvoudiger keuzes te maken en bewuster te werken aan de kerndoelen van de leerlingenraad.”

De living wall als inspirerende methode

We lieten ons inspireren door het werk van Bjartveit, et al. (2019) die een Living Wall als methode voor pedagogisch documenteren beschrijven. De Living Wall had tijdens GOTALK als oorspronkelijk doel het gekozen jaarthema van de leerlingenraad levendig te houden tussen de overlegmomenten door én te informeren naar de buitenwereld wat er in de leerlingenraad gebeurde. 

Tijdens het proces dat we liepen met de scholen groeide de Living Wall uit tot een middel om naast te informeren ook informatie te verzamelen. Kinderen konden bijvoorbeeld stemmen op voorstellen voor naschoolse activiteiten of via QR-codes filmpjes bekijken over thema’s zoals spelen met losse materialen of de school zonder regels.

Wat we leerden van kinderen en scholen

Het project toonde hoe complex, maar ook hoe waardevol participatie is. Kinderen vroegen meer tijd en ruimte om diepgaand over thema’s te praten, zonder de druk om snel beslissingen te nemen. Ze waardeerden een duidelijk kader waarin hun voorstellen serieus werden besproken en teruggekoppeld. Ook werd duidelijk dat elke context altijd iets over participatie leert – ook wanneer de context er niet expliciet mee bezig is.

Een leerling van een school uit pilotjaar 1 merkte op:

“We moeten een begrafenis regelen voor de living wall, hij is zo goed als dood.”

Een confronterende maar waardevolle les: methoden krijgen pas betekenis als ze verbonden blijven met de principes van participatie.

Een gedeelde leerervaring

GOTALK werd een leerervaring voor kinderen, leerkrachten en onderzoekers. We leerden hoe belangrijk het is dat ook volwassenen zich voorbereiden op participatie: durven luisteren, macht delen en tijd maken voor dialoog.

Échte participatie vraagt om vertraging, reflectie en de moed om een stap terug te zetten of een andere weg in te slaan. Precies daardoor groeit het inzicht in hoe kinderen, samen met volwassenen, kunnen bijdragen aan een zorgzame en democratische mini-samenleving op school en de samenleving daarbuiten.