Ongezond financieel gedrag leidt tot schulden. Leven in schulden leidt op haar beurt weer tot meer ongezond financieel gedrag. Hoe kunnen we deze vicieuze cirkel doorbreken? Door een extra financiële bijdrage te geven aan deze mensen in schuldsanering. Dat blijkt uit onderzoek dat we samen met de stad Antwerpen deden naar de impact van het project Schuldsanering.

Stad Antwerpen geeft mensen in schuldsanering tijdelijk 150 euro per maand om die spiraal te doorbreken. Onderzoek van ons onderzoekscentrum toont aan dat dit project effectief leidt tot minder schulden, minder stress en meer mentale rust en onderstreept het positieve effect op welzijn, financiële vaardigheden en de bijdrage op aan het afbouwen van de schuldenlast. 

Wetenschappelijke inzichten

Betalingsproblemen vormen een financiële last voor zowel individuen als de maatschappij in haar geheel. Om dit effectief aan te pakken, heeft de stad Antwerpen vanaf 1 januari 2022 een nieuw initiatief gelanceerd naast en bovenop haar gangbare schuldhulpverlening. Het project Schuldsanering is op een bijzonder originele manier gericht op het verminderen van de schuldenlast en het bieden van financiële ondersteuning. Het liet zich inspireren door relatief recente wetenschappelijke inzichten (Mani et al., 2013; Mullainathan & Shafir, 2013a, 2013b; Shah et al., 2015). Die komen kort gezegd hier op neer: het hebben van schulden beïnvloedt en stuurt financieel gedrag (Madern, 2015). Door een schuldsituatie komt een persoon of gezin in schaarste terecht. Die schaarste leidt bij mensen met schulden tot een tunnelvisie die de tijdsoriëntatie beïnvloedt (Shah et al., 2015). Zij blijken dan meer geneigd om bijkomende schulden aan te gaan.

Sociale structuren

Vanuit de opvatting dat mensen  in alle omstandigheden, ook beperkende, het vermogen hebben om doelen na te streven en controle te krijgen over gebeurtenissen, wordt gepleit voor enerzijds de ontwikkeling van sociale structuren die personen beter verbinden met het systeem (in casu: een  project als schuldsanering) en anderzijds voor versterking van die individuele personen (om hen zo in staat te stellen terug controle te verwerven) (Steenssens & Van Regenmortel, 2013, 2014).

Het project schuldsanering wil mentale bandbreedte creëren zodat mensen met schulden weer perspectief krijgen op een menswaardig leven en volwaardige maatschappelijke participatie. Het schuldsaneringsbudget voorziet dat gedurende 12 maanden bovenop het voor handen zijnde budget 150 euro per maand extra wordt voorzien. Dit wordt verondersteld financiële stress te reduceren en mentale bandbreedte te verbreden waardoor er (terug) ruimte komt voor gezond financieel gedrag: plannen en meer op middellange termijn denken. Mogelijk resulteert die verbreding van mentale bandbreedte met een koppeling aan financieel gedrag in een effectievere aanpak van schuldhulpverlening. 

Methodiek

Vanuit een praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek wil het onderzoekscentrum Sociale Inclusie het project schuldsanering op vijf vlakken onderzoeken en ondersteunen:

1. Beschrijven van de  praktijk.
2. Nagaan welke assumpties daaraan ten grondslag liggen die mogelijk verklaren hoe en op welke manier schuldsanering ‘werkt’.
3. Een meetinstrument voor de impact van schuldsanering construeren gebaseerd op  wetenschappelijke literatuur.
4. Met dat instrument nagaan wat de impact is van de doorlopen schuldsanering bij deelnemers.
5. De werkzame factoren ervan detecteren. 

Doelstelling

We willen uit de analyse kunnen concluderen of Schuldsanering een positief effect heeft op financiële vaardigheden en bijdraagt tot het afbouwen van de schuldenlast op een menswaardige manier. We willen nagaan of en in welke mate het schuldsaneringsproject bijdraagt aan innerlijke rust, controle en keuzevrijheid, toekomstperspectief en meer bewuste interpersoonlijke relaties, wat voorkomt dat leven in schulden op haar beurt leidt naar (meer) financieel ongezond gedrag. We willen kortom aantonen of en in welke mate het project schuldsanering erin slaagt een vicieuze spiraal te keren: wegkeren van een wegende schuldenlast (minder schulden, minder schuldeisers) en een ommekeer naar gezond financieel gedrag (minder op korte termijn denken en handelen, meer op middellange termijn plannen) en welzijn (verlaging stress en verruiming mentale bandbreedte).

Eindrapport

Onderzoekers

• kristel.driessens@kdg.be
• jan.depauw@kdg.be
• aaron.vansteenlandt@kdg.be