Wie? Wouter Smets is onderzoeker aan de Karel de ­Grote-Hogeschool, focust op hoe leraars omgaan met verschillen in de klas.
Wat? Kort de zomervakantie in voor leerlingen die niet rijp zijn voor het volgende schooljaar en geef hen begeleiding op maat

Dit opiniestuk verscheen in De Standaard van 1 september 2015.

Laat niet-geslaagde leerlingen bijscholen tijdens de grote vakantie

Heroriënteren of herexamens opleggen zijn allebei goede manieren om leerlingen niet meteen het gevreesde C-attest onder de neus te duwen. Maar we hebben meer instrumenten nodig om jongeren met een achterstand aan boord te houden, zegt Wouter Smets. ’Summer schools’ tijdens de laatste twee weken van augustus, bijvoorbeeld.

Minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) wil de heroriëntering van leerlingen door middel van het B-attest beter afdwingbaar maken (DS 29 augustus). De N-VA pleit ervoor herexamens op grote schaal her in te voeren (DS 31 augustus). Het zijn interessante pistes die de autonomie van klassenraden vergroten en die onderwijs op maat van elk kind mogelijk een stap dichterbij brengen. Toch moet het arsenaal aan instrumenten waarover klassenraden beschikken om te beslissen over de toekomst van leerlingen dringend worden uitgebreid. Beide voorstellen zijn immers maar een druppel op een hete plaat bij gebrek aan zinvolle alternatieven. Zittenblijven lijkt daarom nog te vaak de enige optie bij ernstige leerachterstand.

Zittenblijven als straf

Internationaal onderzoek toont duidelijk aan wat de nefaste effecten van zittenblijven zijn: de leerwinst na één jaar is doorgaans minimaal, het negatieve effect op zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en andere factoren des te groter. Voor alle betrokken partijen is het overduidelijk dat het C-attest, waarbij de leerling verplicht zijn jaar moet overdoen, in het beste geval een noodzakelijk kwaad is, maar in feite eigenlijk vooral een doorn in het oog van wie het beste voor heeft met de betrokken jongeren. Vandaag wordt het C-attest vooral ingezet als dreigmiddel om leerlingen te doen studeren tijdens de proefwerken, om te voorkomen dat men het attest moet geven dus. Voor wie toch moet zittenblijven is het eerder een straf voor een gebrek aan inzet dan een verstandige pedagogische maatregel.

Toch zou het niet verstandig zijn om zittenblijven zonder meer af te schaffen. Te veel leerlingen blijken op 30 juni immers niet klaar om over te gaan naar het volgende leerjaar. Te weinig leraars zijn bovendien in staat om verstandig te differentiëren, om met andere woorden in te spelen op niveau- of interesseverschillen in hun klas. Het zal wellicht weinig uithalen om leerlingen een laatste kans te geven door hen herexamens aan te bieden. Bij velen is de leerachterstand te groot om zelfstandig weg te werken. Met de beperkte middelen die vandaag worden vrijgemaakt om leraars te leren omgaan met niveauverschillen moeten we van de vele overwerkte leraars ook niet te veel verwachten. Zittenblijven kunnen we daarom maar vermijden als alle betrokken partijen out of the box durven te denken.

Summer schools

De zomervakantie inkorten voor leerlingen die niet klaar zijn om aan het volgende leerjaar te beginnen zou een eerste maatregel kunnen zijn om een aantal niveauverschillen weg te werken. In plaats van ervan uit te gaan dat leerlingen zelfstandig een hele zomer studeren en zelf hun problemen oplossen, kan het een idee zijn om verplichte summer schools aan te bieden voor wie daar volgens de klassenraad nood aan heeft.

Door in de laatste twee weken van augustus op maat van de leerlingen in kwestie te werken aan leerachterstand, studeervaardigheden of discipline, kunnen die leerlingen alsnog klaargestoomd worden voor het komende schooljaar. Ook zaken zoals weerbaarheidstraining of taalachterstand, waarvoor tijdens het schooljaar soms te weinig tijd gemaakt wordt, zouden in deze lessen aan bod kunnen komen. Zo nodig kunnen hieraan toegangsproeven in de vorm van herexamens gekoppeld worden.

Heel wat leraars zullen bereid zijn om een stuk van hun zomervakantie in te leveren als de werkdruk tijdens de rest van het schooljaar verlicht

En de leraars dan? Wellicht zal een belangrijk deel van hen bereid zijn om een stuk van hun zomervakantie in te leveren als de werkdruk tijdens de rest van het schooljaar evenredig verlicht. Scholen zouden kunnen samenwerken om begeleiding op maat van alle leerlingen op de juiste schaal te kunnen bieden.