Naar een gedeelde visie op gedeeld leiderschap in 6 stappen

Wat houdt dit 6-stappenproces in grote lijnen in? Vanuit een reflectie-oefening en gedeeld beeld over je huidige aanpak kan je samen als één team, in dialoog, verder bouwen aan een gedragen leiderschapsvisie voor de toekomst. Die visie kan dan de gedeelde basis zijn om verder aan de slag te gaan: concrete leiderschapspraktijken vormgeven, uitproberen en bijsturen waar nodig. Alles met het oog op samen als team groeien in krachtig, duurzaam en gedeeld leiderschap.

Hieronder gaan we verder in op alle stappen.

Stap 1: Inzicht

Wat is gedeeld leiderschap en waarom erop (blijven) inzetten?

Zowel in de leiderschapsliteratuur als in het opleidingsaanbod voor schoolleiders krijgt gedeeld leiderschap al een hele tijd een prominente plaats. Vanuit verschillende beleidsniveaus wordt er ook al lang op aangestuurd om te gaan voor meer gedeeld leiderschap, en steeds meer Vlaamse scholen doen dit effectief. 

Immers, het solo-leiderschap, waarbij leraren zich enkel bezighouden met hun lesactiviteiten en niet participeren in het samen school maken, en waarbij de directeur alle touwtjes in handen heeft, is niet langer van deze tijd. In de huidige complexe wereld waarin talloze uitdagingen aan scholen gesteld worden, is het ook niet realistisch om de leiding over een school nog bij één individuele schoolleider te leggen. Eén persoon kan onmogelijk nog alle nodige kwaliteiten, expertise en competenties combineren. Ook wat tijd, draagkracht en veerkracht betreft, kan je maar zoveel aan als directeur. 

Tegelijk blijkt uit eerder onderzoek dat Vlaamse scholen nog zoekende zijn in hoe ze gedeeld leiderschap best vormgeven (Barbier et al., 2024). Wil iemand echt meer werk maken van (meer) gedeeld leiderschap op hun school, dan starten ze idealiter vanuit een helder kader: wat betekent gedeeld leiderschap precies? En verstaan we er op school allemaal hetzelfde onder? 

Als vertrekpunt is het dan ook belangrijk om goed te begrijpen wat gedeeld leiderschap betekent en waarom je ervoor zou kiezen.

Lees meer over stap 1

Stap 2: teamreflectie

Hoe denkt jouw team over het gedeeld leiderschap in jouw school?

Uit ons eerder onderzoek (Barbier et al., 2024) blijkt dat weinig scholen een geëxpliciteerde visie en werking hebben rond (gedeeld) leiderschap. Gedeeld leiderschap blijkt een concept met vele interpretaties en mogelijke praktijken. 

Als vertrekpunt naar een meer gedeelde en gedragen visie op gedeeld leiderschap in jouw school, is het dan ook belangrijk om beter zicht te krijgen op hoe jouw teamleden hierover denken. Waar sta je vandaag met gedeeld leiderschap in jouw school? Om daarover goed te kunnen reflecteren, bevraag je idealiter zoveel mogelijk teamleden.

In deze stap ondersteunen we je graag met een kant-en-klare vragenlijst om af te nemen bij je ganse team. Zo kan je samen je eigen unieke beginsituatie in kaart te brengen. Je kan hier de vragenlijst downloaden of aanvragen in Google Forms – deze Google Forms versie kan je, indien gewenst, aanpassen en/of zo uitsturen naar je team.

We raden je aan om deze vragenlijst met de nodige zorg uit te sturen naar je team. Gebruik bijvoorbeeld je teamvergadering om persoonlijk uit te leggen waarom je dit doet en wat de bedoeling is (met onze introductie hierboven als inspiratie). Motiveer je team om hun stem te gebruiken, verduidelijk dat de bevraging anoniem is en geef aan wat je concreet gaat doen met de antwoorden en wanneer.

Lees meer over stap 2

Stap 3: Zelfreflectie

Hoe denk jij over het gedeeld leiderschap in jouw school?

Alvorens de teamresultaten onder de loep te nemen, is het waardevol om ook zelf met een open blik dezelfde vragenlijst in te vullen. Hoe kijk jij als directeur naar de meerwaarde van gedeeld leiderschap? Hoe krijgt het vorm in je school en waarom doe je het? 

In de analyse kan je je antwoorden vergelijken met die van je team. Waar zitten de gelijkenissen? Waar zitten de verschillen?

Ben je ook benieuwd naar de antwoorden van de schoolleiders en hun teams uit ons eigen onderzoek? Lees hier ons onderzoeksrapport en krijg de belangrijkste inzichten mee.

Lees meer over stap 3

Stap 4: Analyse & synthese

Hoe breng je alle perspectieven samen?

Data verzamelen is één ding, ze analyseren en interpreteren vergt ook de nodige aandacht en zorgvuldigheid. Om je hiermee op weg te helpen, geven we in deze stap enkele tips en aandachtspunten mee.

Idealiter analyseer je de data niet alleen, maar doe je dit samen met anderen. Je kan hiervoor een subteam samenstellen of beroep doen op je beleids- of kernteam.

Als je gebruik maakte van de Google Forms vragenlijst, kan je handig gebruik maken van de (visuele) samenvattingen die de applicatie zelf automatisch aanbiedt. Sowieso zal je meer analyse nodig hebben als je meer diepgang wil. Daarvoor zet je best alle data in een Excel-bestand (of exporteer je dit direct vanuit Google Forms).

Voor meer analysetips en aandachtspunten per vraag maakten we een analyseleidraad in onze toolkit. Die kan je hier downloaden.

Stap 5: dialoog

Hoe ga je met je team in gesprek over de resultaten?

Om je team ook gedeeld leider te maken van dit proces, is het waardevol om met hen naar de geanalyseerde data te kijken. Wat zien zij? Wat verrast hen, wat niet? Hebben ze verklaringen voor bepaalde resultaten? Durf de dialoog aan te gaan.

Probeer daarvoor ook de juiste vorm en context te kiezen. Hoe ga je de resultaten delen met hen? Hoe ga je dialoog stimuleren? Die keuze hangt af van je eigen voorkeur, de voorkeuren binnen je team, de beschikbare tijd, eventuele gevoeligheden, etc. Hieronder - bij lees meer - vind je alvast wat gerichte inspiratie en overwegingen. 

Bovendien is het ook zinvol om jullie visie op (gedeeld) leiderschap te aligneren met de bredere schoolvisie en het personeelsbeleid (denk aan professionaliseringsmogelijkheden, loopbaankansen, etc.). Deze actief meenemen in de dialoog en de samenhang blijven bewaken, is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor jou als directeur.

Finaal is het de bedoeling om met je team tot een gedeelde en gedragen visie op de toekomst te komen. Het is immers belangrijk om als school een eigen, duidelijke keuze te maken: wat betekent gedeeld leiderschap voor ons en hoe willen we dit realiseren?

Lees meer over stap 5

Stap 6: samen blijven groeien

Hoe kan je verdere stappen zetten als team?

De weg naar gedeeld leiderschap is intensief en uitdagend voor vele schoolteams. Alles (her)start met een gedeeld inzicht en gedragen visie.  

Er is geen ultiem eindpunt om naartoe te evolueren. De keuze om te evolueren naar specifieke vormen van gedeeld leiderschap zal ook beïnvloed worden door de voorgeschiedenis en cultuur van de school (bv. vorige schoolleiders), de samenstelling van het team (bv. ervaring, expertise, leiderschap), en de noden van de leerlingen (Leithwood et al., 2020; Marichal & Wouters, 2019). 

De weg naar meer gedeeld leiderschap draait dan ook niet om het perfecte A tot Z plan dat lineair uitgerold kan worden, maar is een proces van plannen, uitproberen, evalueren en bijsturen. Het is soms balanceren tussen loslaten en vertrouwen enerzijds en opvolgen en richting geven anderzijds. Het is subteams in hun kracht zetten en tegelijk bewaken dat het geen losse eilandjes worden. Het is zoeken naar manieren waarop gedeeld leiderschap energie geeft en niet neemt.

En finaal is het meest essentieel dat je het proces ook echt samen aangaat als team in alle openheid, en je indien nodig laat begeleiden.

Iets wat wij ook graag doen voor jullie. Afhankelijk van jullie noden ontwerpen we graag begeleiding op maat, bijvoorbeeld voor:

• De analyse en interpretatie van je data.
• De uitwerking van een rapport met resultaten van de bevraging en aanbevelingen voor verdere dialoog en actie.
• De facilitatie van de teamdialoog.
• De verdere actieve ontwikkeling van een eigen gedeelde en gedragen visie op gedeeld leiderschap.

Wil je graag meer lezen over (gedeeld) leiderschap, dan kunnen we alvast deze bronnen aanbevelen:

• Barbier, K., De Greve, H., & Van Den Ouweland, L. (2024). Aantrekken en behouden van schoolleiders. In De Ruytter G. & Martin A. (Reds.), Schoolleiderschap in ontwikkeling. Actuele perspectieven op leiding geven in onderwijs (pp.135-169). Brussel: Politeia.
• De Koning, H. (2011). Naar gedeeld leiderschap in de school. Utrecht: Aps.
• Hickey, N., Flaherty, A., & Mannix McNamara, P. (2022). Distributed leadership: A scoping review mapping current empirical research. Societies, 12(1), 15. https://doi.org/10.3390/soc12010015
• Leithwood, K., Harris, A., & Hopkins, D. (2020). Seven strong claims about successful school leadership revisited. School leadership & management, 40(1), 5-22. https://doi.org/10.1080/13632434.2019.1596077
• Marichal, K., & Wouters, K. (2019). Naar gedeeld leiderschap. Van oud naar nieuw leidinggeven. Kalmthout: Pelckmans.
• Sun, A., & Xia, J. (2018). Teacher-perceived distributed leadership, teacher self-efficacy and job satisfaction: A multilevel SEM approach using the 2013 TALIS data. International Journal of Educational Research, 92, 86-97. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2018.09.006
• Van Petegem, P., & Vanhoof, J. (2006). Pei/ijlen naar succesvol schoolbeleid. Mechelen: Wolters Plantyn.